ویروس زیکا نام علمی: (Zika virus) زیکا یک فلاویویروس است و با ویروسهای تب زرد، غرب نیل، چیکونگونیا و دنگو همخانواده است.
زیکا به خاطر ارتباط خطرناک آن با میکروسفالی موجبات نگرانی جهانی را فراهم آورده است. میکروسفالی یک اختلال عصبی است که باعث میشود نوزاد با سری که به طرز غیرعادی کوچک است به دنیا بیاید. این امر موجب مسائل رشدی شدید و غیرقابل جبران و بعضاً مرگ میشود.
ویروس زیکا برای اولین بار در سال ۱۹۴۷ در بدن یک میمون در حوالی جنگل زیکا (Zika) در نزدیکی دریاچه ویکتوریا در اوگاندا شناسایی شد.
پشه انتقال دهنده این ویروس از گونه Aedes Aegypti )آئدس آئِژیپتی( «حشره مصری» منتقل می شود که ناقل بیماریهای دیگری از جمله تب زرد و تب دنگی نیز هست و در ایران هم وجود دارد.
تغذیه پشهها از خون بیماران ویروس را به آنان منتقل میکنند. ویروس در پشهها بیماری ایجاد نمیکند. گزش افراد سالم بهوسیله پشه ناقل ویروس بیماری را به آنان منتقل میکند.
انتشار این ویروس تا سال ۲۰۰۷ به آفریقا و آسیای جنوب شرقی محدود بود و چندان موردتوجه قرار نمیگرفت. این ویروس در سال ۲۰۰۷ در میکرونزی از جزایر اقیانوس آرام شیوع پیدا کرد. این ویروس تا سال ۲۰۱۴ فقط در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و جزایر اقیانوس آرام شیوع یافته بود. این ویروس در آن سال به جزیره ایستر و شیلی گسترش یافت. ویروس زیکا تا ماه مه ۲۰۱۵ به برزیل راه یافت. در برزیل در سال گذشته بیش از ۸۴۰۰۰ مورد ابتلا به این ویروس ثبت شد. تاکنون ۹ کشور در آمریکای مرکزی و جنوبی موارد ابتلا به این ویروس را گزارش کردهاند. پورتوریکو در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۵ گزارش کرد که نخستین مورد ابتلای محلی به این ویروس در این کشور رخ داده است. در ژانویه ۲۰۱۶ در ایالت هاوایی آمریکا تولد نوزادی دچار میکروسفالی که از لحاظ ویروس زیکا مثبت بود گزارش شد.
این ویروس که اکنون در آمریکای جنوبی به شدت شیوع یافته است رو به گسترش است. وزارت بهداشت کلمبیا اعلام کرد که ۲۰ هزار و ۲۹۷ مورد تأیید شده ابتلا به ویروس زیکا از جمله دو هزار و ۱۱۶ زن باردار در کلمبیا وجود دارد. برزیل با سه هزار و ۷۰۰ مورد کوچکی مغز (میکروسفالی) بدترین شرایط را بین کشورهایی دارد که ویروس زیکا در آنها شیوع پیدا کرده است.
در برزیل، از ماه نوامبر (آبان) تاکنون 404 مورد تایید شده از میکروسفالی در نوزادان گزارش شده است. برای مقایسه، باید بدانید که عدد نوزادان دچار میکروسفالی در برزیل برای کل سال 2014، تنها 146 مورد بوده است. تاکنون 15 نوزاد بر اثر میکروسفالی مردهاند که 5 عدد از این مرگها مربوط به زیکا بوده است. در حال حاضر علت 56 مرگ دیگر تحت بررسی قرار دارند و مسئولان در حال بررسی 3670 مورد مشکوک دیگر هستند.
شیوع سندروم گیلین-بار (Guillain-Barre) بر اثر ویروس زیکا نیز در چندین کشور گزارش شده است. سندروم گیلین-بار یک اختلال ایمنی نادر است که میتواند به فلج شدن منجر شود و بعضاً جان مبتلایان را تهدید میکند.
علائم ویروس در اغلب مردم ملایم است و شامل تب، سردرد، خارش و قرمزی چشم میشود. در حقیقت، 80 درصد مبتلایان اصلاً متوجه داشتن بیماری نمیشوند. این موضوع به خصوص در زنان باردار نگرانکننده است، چرا که این ویروس از طریق مایع آمنیوتیک به جنین در حال رشد منتقل میشود.
اگرچه ویروس زیکا در شیر مادر نیز مشاهده شده است، اما اینکه از طریق شیر دادن به کودک نیز منتقل میشود هنوز مورد تایید قرار نگرفته است.
فقط ۲۰ درصد از کسانی که به این ویروس آلوده میشوند، علامتدار میشوند و شایعترین علائم تب، دانههای پوستی، درد مفصل و قرمزی چشمها است.
دکتر لایل پترسون، متخصص بیماریهای ویروسی، میگوید: "آنچه که در حال حاضر میدانیم این است که ویروس به جنین منتقل میشود. این در رابطه با بیماریهای عفونی چیز تازهای نیست، اما برای این ویروس یک قابلیت جدید است."
در حال حاضر هیچ واکسن یا درمانی برای ویروس زیکا در دست نیست. تنها روش برای پیشگیری از عفونت پرهیز از گزیده شدن بهوسیله پشهها است.
مطالعات نشان میدهد که روش خالی کردن آبهای راکد، تنها اثرگذاری کوچکی دارد، چرا که تخلیۀ تمامی نواحی تولید مثل پشهها امکانپذیر نیست. مسئلۀ دیگری که بر پیچیدگی این معضل میافزاید این است که پشۀ آئدس آئژیپتی به گونهای تکامل یافته که میتواند در نزدیکی انسان زندگی کند و در گلدانها و دیگر منابع کوچک آب تولید مثل کند.
یک راه پیشگیری دیگر استفاده از OX513A است؛ یک آئدس آئژیپتیِ نر دستکاری ژنتیکی شده. این مخلوق شرکت بریتانیایی اوکستیک، به نوعی دستکاری شده است که ژنی را منتقل میکند که باعث مرگ فرزندانش شود. از آنجایی که مادهها تنها یک بار جفتگیری میکنند، از لحاظ تئوری این امر میتواند به کاهش سرعت رشد جمعیت پشهها بیانجامد. هر یک OX513Aها با نشانگر فلورسنت مشخص شده و دانشمندان میتوانند آن را تشخیص دهند.
آزمایشهای میدانی این پشۀ دستکاری شده در برزیل در سال 2011 بسیار موفق بوده است و به گفتۀ شرکت اوکسیتک توانسته تا 99 درصد از جمعیت هدفگیری شده را نابود کند. رهاسازی نرهای دستکاری شده در ناحیۀ پدرا برانکای برزیل در سال 2014، با 92 درصد موفقیت همراه بود. این پشه در جزایر کایمن، مالزی و پاناما نیز تست شده است.
سال گذشته اوکسیتک اعلام کرد که برنامه دارد تاسیسات تولید پشۀ OX513A را در پیراسیکابای برزیل راه اندازی کند که قادر خواهد بود از جمعیت 300000 نفری این ناحیه محافظت کند.
شیوع ویروس زیکا در سال ۲۰۱۵ در برزیل این احتمال مطرح شد که این ویروس اثراتی زیانبار بر زنان باردار داشته باشد. در این سال، هزاران نوزاد - ۱۰ برابر میزان معمول سالانه- با میکروسفالی به دنیا آمدند، عارضهای که در آن مغز بهطور غیرطبیعی کوچک است. این نقصان هنگام تولد اغلب پسازآن رخ داده بود که مادران در ابتدای بارداری علائم شبیه ابتلا به ویروس زیکا را نشان داده بودند. به نظر میرسد رابطهای میان ابتلا مادران در ابتدای دوره بارداری به ویروس زیکا و تولد نوزادانشان با میکروسفالی وجود داشته باشد. انتشار گستردهتر ویروس زیکا ممکن است به تغییرات اقلیمی مربوط باشد که باعث گسترش زیستگاه پشههای ناقل آن شدهاند.
محققان در تگزاس آمریکا روز سهشنبه 13 بهمن اعلام کردند نخستین مورد انتقال ویروس زیکا از طریق تماس جنسی را تشخیص دادهاند.
مسئولان بخش سلامت دالاس، این مطلب را به اطلاع مراکز کنترل و تشخیص بیماریهای آمریکا، سی دی سی، رساندهاند.
این مسئولان افزودند: شخص مبتلا، از طریق تماس جنسی با کسی که اخیرا به ونزوئلا سفر کرده و مبتلا شده بود آلوده شده است.
شخص مبتلا هرگز به آمریکای جنوبی سفر نکرده بود و دچار گزش پشه نشده است.
وزارت دفاع ایالات متحد آمریکا راهنمای مفیدی برای آشنایی با بعضی از بیماریهایی که توسط پشه ناقل زیکا منتقل می شود منتشر کرده که در همین قسمت میتوانید دانلود نمایید.